Davranışsal bağımlılık, bireyin fiziksel bir maddeye ihtiyaç duymadan, belirli bir aktiviteye bağımlı hale gelmesidir. Beyindeki "ödül merkezi"ni harekete geçiren ve dopamin salgılanmasına neden olan bu davranışlar, bireye geçici bir rahatlama ve haz hissi sunar. Kabul edilmemiş, bastırılmış veya başa çıkılması gereken bir problem gibi görülen duygular, zamanla farkında bile olmadan bağımlılıklara dönüşebilir. Klinik Psikolog, Psikoterapist Dr. Yasemin Meriç Kazdal davranışsal bağımlılıkları yazdı.
Hayatımızda bizi çeken, sürükleyen ve hatta bazen esir alan davranışların farkında mıyız? Duygularımızla barışık mıyız, yoksa onlarla savaş halindeyiz mi? Kabul edilmemiş, bastırılmış veya başa çıkılması gereken bir problem gibi görülen duygular, zamanla farkında bile olmadan bağımlılıklara dönüşebilir.Bağımlılık denildiğinde akla ilk gelen genellikle madde bağımlılıkları olur: Sigara, alkol, uyuşturucu... Ancak fark edilmeyen ve günlük hayatımıza sinsice yerleşen başka bir bağımlılık türü daha var: Davranışsal Bağımlılıklar.Davranışsal bağımlılık, bireyin fiziksel bir maddeye ihtiyaç duymadan, belirli bir aktiviteye bağımlı hale gelmesidir. Beyindeki "ödül merkezi"ni harekete geçiren ve dopamin salgılanmasına neden olan bu davranışlar, bireye geçici bir rahatlama ve haz hissi sunar. Ancak zamanla kontrol kaybı, yoksunluk belirtileri ve artan bir bağımlılık döngüsüoluşur. Tıpkı madde bağımlılıklarında olduğu gibi, birey bu davranışı terk etmekte zorlanır ve hayatı giderek bu döngü etrafında dönmeye başlar.Başlangıçta zararsız görülebilecek pek çok aktivite, kontrol kaybolduğunda ciddi sorunlara yol açabilir. Şu davranışlar davranışsal bağımlılık kapsamına girebilir:
Kumar oynamak
Kontrolsüz alışveriş yapmak
İşkolik bir yaşam tarzı benimsemek
Aşırı egzersiz yapmak
Sürekli internet ve sosyal medya kullanımı
Stresli anlarda yeme (“Duygusal yeme”)
Süre kontrolü olmadan oyun oynama
Ekran bağımlılığı
İlişki ve seks bağımlılığıDavranışsal bağımlılıklar zamanla bireyin hayatında ciddi bozulmalara neden olur:
Günlük sorumluluklar ihmal edilir.
Yoksunluk belirtileri yaşanır; bağımlılık nesnesi olmadan huzursuzluk, öfke, kaygı ortaya çıkar.
Kontrol kaybı yaşanır; "Bir daha yapmayacağım" denmesine rağmen döngü tekrar eder.
Suçluluk ve utanç duyguları gelişir.
Sosyal ilişkiler zedelenir, kişi kendini geri çeker veya eş, dost, aile ile sorunlar yaşar.
Duygu durum dalgalanmaları yoğun hale gelir.
Dürtüeler kontrol edilemez, kişi anın getirdiği hazza kapılır.
Tolerans geliştirilir, yani aynı hissi yaşamak için giderek daha fazlası gerekir.Bir davranışın bağımlılık seviyesine gelmesi, bireyin yaşam kalitesini düşürdüğü gibi psikolojik ve sosyal sağlığını da tehlikeye atar. Madde bağımlılıkları gibi, davranışsal bağımlıklar da tedavi gerektirir.
Bağımlılık döngüsü içindeki birey zaman zaman "Artık yapmayacağım" diyerek davranışı terk etmeye çalışabilir. Ancak döngü, "Bir kereden bir şey olmaz" düşüncesiyle yeniden başlar.
Bağımlılıktan kurtulmak, yaşamın kontrolünü yeniden ele almak demektir. Bunu başarabilmek için ise öncelikle bağımlılığın farkına varmak, değişim için istekli olmak ve profesyonel destek almak gerekir. Dengeli, sağlıklı ve mutlu bir yaşam için aşırılıklardan uzak, bilinçli bir kontrol her zaman mümkün!